Thema 07: 5 en 12 maart 2024

DEMOCRATIE EN DE TRAGISCHE BESTAANSDIMENSIE

Spreker: dr. Timo Slootweg (Leiden)

De esthetica van het recht, waar Timo Slootweg zich voor interesseert, beoogt een filosofisch onderzoek naar de kunstzinnige dimensies van recht, rechtsvinding en staatkunde. Nietzsche’s vroege werk, De geboorte van de tragedie uit de geest van de muziek (1872), is in dit opzicht uiterst inspirerend en relevant: een prachtig uitgangspunt voor verdere reflectie. Sinds Socrates’ filosofische verzelfstandiging van het apollinische ten opzichte van het dionysische element, heeft men de kunst van staat en recht (van wetgeving en rechtspraak) vooral op kennis en logica willen baseren. In de moderne tijd culmineerde deze traditie van ‘blijmoedig socratisme’ in een nihilistisch en levensvijandig legalisme en constitutionalisme, die nog altijd sterk bepalend zijn voor de huidige rechtsgeleerdheid. Daarmee werden de esthetische geconditioneerdheid van het recht en de existentiële of personalistische en creatieve dimensies van de rechtsvinding aan het zicht onttrokken en onderdrukt. Vooral in onze tijd, in de tijd van de moderne democratie, wreekt zich deze beperkte logische benaderingswijze, daar deze gespeend is van het tragisch besef dat intrinsiek met recht en democratie verbonden lijkt. Het vigerende perspectief omsluiert het precaire gestel van de democratie en de ware constitutie van de democratische mens, zonder welke de democratie geen toekomst heeft.
In zijn lezingen voor WKE zoekt Timo Slootweg - in dialoog met Nietzsche, Augustinus, Kierkegaard en Buber - naar de mogelijkheid van een ‘wedergeboorte van het recht uit de geest van de tragedie’: een herleving van de oorspronkelijk presocratische tragische levenservaring die belooft meer recht te doen aan de eindigheid, veelvormigheid en de contingentie van het bestaan. Mét Nietzsche en tegen hem in, wordt betoogd dat een dergelijke contemporaine renaissance voortspruit uit de (eigenlijk) tragische geest van het christendom en ‘de moed om te zijn’ (Tillich) waartoe die inspireert. Ná de dood van God (Nietzsche), maar in het spoor van het Bijbelse personalisme openbaart zich een alternatieve, tragische rechtsopvatting die voor het begrip en de praktijk van de democratie van groot belang lijkt te zijn.

Literatuur
Martin Buber, Ik en Jij. Utrecht: Bijleveld, 2020.
Søren Kierkegaard, Twee tijdperken/Een literaire recensie. Budel: Damon, 2009.
Friedrich Nietzsche, Geboorte van de tragedie.  Amsterdam: Boom, 2006.
Timo Slootweg, Uit de schaduw van de wet. Inleiding tot de esthetica van het recht. Antwerpen: Garant, 2016.
Idem, Langs tragische einders. Verkenningen in de esthetica van moraal en recht. Antwerpen: Gompel & Svacina, 2023

Personalia
Timo Slootweg is als universitair hoofddocent verbonden aan de afdeling Rechtsfilosofie (Instituut voor Metajuridica). Hij studeerde geschiedenis (EUR) en wijsbegeerte (UL). In 2000 promoveerde Timo aan de Faculteit Wijsbegeerte te Rotterdam op: Geschiedenis en ethiek: historisch besef in de traditie van Hegel, Heidegger en Derrida (2000). Te Rotterdam doceerde hij enkele jaren Geschiedfilosofie; daarna - te Leiden - Rechtsfilosofie en Ethiek. Zijn onderzoeksinteresse betreft de filosofie en theologie van het recht, alsmede het vakgebied van ‘recht en literatuur’. Wijsgerige stromingen van waaruit hij nogal eens werkt (doceert en schrijft): het (christelijk) existentialisme, het personalisme, de dialogische filosofie, fenomenologie en het postmodernisme. Enkele favoriete denkers: Augustinus, Pascal, Kierkegaard, Nietzsche, Shestov, Buber, Heidegger en Levinas. Van zijn vele publicaties zijn er twee monografieën die hier genoemd moeten worden. In 2016 publiceerde hij: Uit de schaduw van de wet. Inleiding tot de esthetica van het recht. Onlangs verscheen een studie naar tragedie als morele en juridische categorie: Langs tragische einders. Verkenningen in de esthetica van moraal en recht (2023).

Een pdf-versie van deze tekst kunt u hier downloaden.